ÇALIŞMA BELLEĞİ NEDİR? - Doğuştan getirilen bir kapasitedir.
- Bilginin işlemlenmesi sürecindeki temel yapılardan biridir.
- Anasınıfından yetişkinlik yıllarına kadar gerçekleşen tüm öğrenme etkinliklerinde çok önemli bir rol oynamaktadır.
- Bilinçli öğrenmenin ve düşünmenin gerçekleştiği yerdir.
- Bir bellek sistemidir. Birbirinden ayrı ancak birlikte hareket eden, birbiriyle uyumlu ve etkileşim halinde olan bir sistemdir.
- Bilgiyi öğrenme veya kullanma sürecinde (anlama, öğrenme, akıl yürütme, yazma vb.) ilgili bilgileri tutma ve işlemeyi aynı anda gerçekleştiren yapıdır.
ÇALIŞMA BELLEĞİ NEDEN ÖNEMLİDİR?
- Çalışma belleği bireyin tüm yaşantısını etkileyen ve öğrenme üzerinde oldukça etkili bir yapıdır.
- Çalışma belleğinin kapasitesi ve etkin bir şekilde çalışması öğrenme düzeyini belirlemekte ve tüm bilişsel görevlere ilişkin performansı etkilemektedir.
- Çocuklarda çalışma belleği becerileri dil gelişimi, erken okuryazarlık, okuma, okuduğunu anlama, yazma ve matematik başarısı ile yürütücü işlevlerdeki performans düzeyinin en güçlü belirleyicilerinden biridir.
- Bu nedenle, tüm bu işlemlerden sorumlu olan çalışma belleğinde bir yetersizlik olduğunda söz konusu becerilerdeki problemler de kaçınılmaz olmaktadır.
- Çocuğun erken yaşlarda gösterdiği çalışma belleği performansı ile ilerideki akademik başarısı arasında yüksek bir ilişki bulunmaktadır.
- Çalışma belleği performansı öğrenmeyi IQ’a göre daha yüksek düzeyde açıklamaktadır.
- Bu bağlamda, yetersiz çalışma belleği performansı olan ve dolayısıyla öğrenmede güçlük yaşayan veya yaşama olasılığı olan çocukların belirlenebilmesi amacıyla çalışma belleği performansının değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.
ÇALIŞMA BELLEĞİ ÖLÇEĞİ (ÇBÖ) NEDİR?
ÇBÖ 60-125 ay arasındaki çocukların çalışma belleği performanslarını değerlendirmek için geliştirilmiş kapsamlı ve standardize bir değerlendirme aracıdır. Sözel ve görsel kısa süreli bellek ile sözel ve görsel çalışma belleği boyutlarında toplam 9 alt ölçek ile değerlendirme yapar. Bunlar:
Sözel Kısa Süreli Bellek (Fonolojik Döngü):
- Rakam Hatırlama
- Sözcük Hatırlama
- Anlamsız Sözcük Hatırlama
Sözel Çalışma Belleği (Sözel Merkezi Yönetici):
- Geriye Rakam Hatırlama
- İlk Sözcüğü Hatırlama
Görsel Kısa Süreli Bellek (Görsel Mekansal Kayıt Defteri):
- Desen Matrisi
- Blok Hatırlama
Görsel Çalışma Belleği (Görsel Merkezi Yönetici):
- Farklı Olanı Seçme
- Mekansal Ayırt etme
Toplam 1494 çocukla geçerlik güvenirlik ve norm çalışmaları yürütülmüştür.
Geçerlik-güvenirlik çalışmaları kapsamında ölçeğin;
- Kapsam geçerliği
- Yapı geçerliği
- Madde-toplam puan korelasyonlarına dayalı olarak ayırıcılık geçerliği
- Ölçüt geçerliği
- Test- tekrar- test güvenirliği
- Test yarılama yöntemine dayalı iç tutarlılık güvenirliği incelemiştir.
Norm çalışmaları kapsamında ise;
- 60-125 ay arasındaki çocuklarda 6 aylık yaş dilimlerinde performans normları ve çok düşük, düşük, orta, yüksek ve çok yüksek düzey performans için kesme aralıkları oluşturulmuştur.
ÇBÖ NE AMAÇLA KULLANILIR?
ÇBÖ’nün uygulanması ile çocukların;
- Çalışma belleği kapasitelerine ilişkin güçlü ve zayıf yanları belirlenebilmekte
- Risk düzeyleri ve tanı olasılıkları incelenebilmekte
- Müdahale gereksinimleri açısından önemli bilgiler elde edilebilmekte ve
- Çocukların bu alanlardaki gelişimleri ve uygulanan eğitim programlarının etkililiği incelenebilmektedir.
Yapılan değerlendirmede çocukların “düşük” veya “çok düşük” olduğu belirlenen performansları, okul öncesi dönemde risk göstergesi ve dil bozuklukları veya DEHB ile ilişkili bir durum olarak değerlendirilirken, okul döneminde öğrenme güçlüğü ile ilişkili bir durum olarak değerlendirilir.
Sözel alandaki düşük performans genellikle dil, erken okuryazarlık, okuma, okuduğunu anlama ve yazma ile ilgili güçlüklerle ve görsel alandaki güçlükler ise mekanik yazma ve matematik ile güçlüklerle ilişkilidir.
Çalışma belleği (ÇB) öğrenme güçlüklerinin tanılanması ve öğrenme güçlükleri açısından risk grubunda olanların erken dönemde belirlenmesi için yapılan değerlendirmelerde yaygın olarak kullanılır. Nedenleri:
- ÇB sonraki öğrenme güçlüklerinin çok güçlü yordayıcısıdır. Taramalarda kullanılarak sonradan öğrenme güçlüğü yaşaması olası risk grubu çocuklar erken dönemde belirlenebilir.
- ÇB öğrenme güçlüklerinin tanılama sürecinin geçerliğini artırır. Diğer nedenlerle ortaya çıkan güçlüklerin elimine edilmesini sağlar.
- ÇB çocukların müdahalelere ne kadar yanıt vereceklerinin çok güçlü bir yordayıcısıdır. Çocukların ÇB becerilerinde güçlükleri varsa daha yoğun müdahalelere ihtiyaçları olacaktır. Bu açıdan, müdahale planlanmasına katkıda bulunur.
- Halihazırda müdahale sunulan çocukların neden müdahaleden yararlanamadıklarını açıklayabilir. ÇB becerilerinde güçlükleri varsa, müdahalenin yoğunluğunun artırılması gerektiği düşünülebilir ve müdahalenin etkisiz ve yetersiz uygulanması gibi diğer olumsuz faktörlerin dışlanmasına yardımcı olur.
- Öğretimin nasıl uyarlanacağı, nelere dikkat edileceği, nasıl farklılaştırılacağı ve grup çalışmalarında gruplamaların nasıl yapılacağının belirlenmesine katkıda bulunur. ÇB’de güçlük varsa basitleştirme, basamaklandırma, görsel ipuçları, tekrar vb. kullanılması önemlidir ancak güçlük yoksa süreci yavaşlatacağı için daha sınırlı kullanılabilir.
ÇALIŞMA BELLEĞİ ÖLÇEĞİ UYGULAYICI EĞİTİMİ NASIL YÜRÜTÜLÜR?
Uygulayıcı eğitimi kapsamında katılımcılara 6 saat süren bir eğitim verilmektedir. Eğitimin ilk bölümünde çalışma belleğinin ne olduğu, önemi ve diğer gelişim alanları ve akademik beceriler ile ilişkisi hakkında bilgiler sunulurken, ikinci bölümde ölçeğin içeriği ve uygulama süreci tanıtılarak uygulamasını içeren bir video gösterilmektedir. Üçüncü bölümde ise puanlanması, sonuçların yorumlanması ve raporlaştırılması süreçleri ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.
EĞİTİME KİMLER KATILABİLİR?
- Özel Eğitim Öğretmenleri
- Sınıf Öğretmenleri
- Okul Öncesi Öğretmenleri
- Psikologlar
- Psikolojik Danışmanlar
- Dil ve Konuşma Terapistleri
- Odyologlar
- Türkçe Öğretmenleri
- Çocuk Gelişimi Uzmanları
- Konuyla ilgili Çalışmalar Yürüten Lisansüstü Öğrenciler ve Araştırmacılar
- Yukarıda Sıralanan Alanlardaki Lisans Son Sınıf Öğrencileri
EĞİTİM KİM TARAFINDAN VERİLİR?
Prof. Dr. Cevriye Ergül